 |
| Türk Tipi Başkanlık Sistemi Nedir, Planlanan Yapı Nasıldır? |
Son günlerde tartışılan Başkanlık Sistemi Yönetim Modeline Türk Tipi Başkanlık Sistemi denmeye başlandı, işte bu Türk Tipi başkanlık sisteminde diğer başkanlık modellerinden farklı olması düşünülen neler var derleyip size sunmak istedik. Genel hatlarıyla öngörülen model aşağıdaki gibidir;
Başkan, doğrudan halk tarafından 5 yıllığına seçilecek. ABD'deki sistemden farklı olarak tek meclis olacak ve üniter yapı korunacak. Başkan, vatana ihanet gibi suçlardan yargılanabilecek.
Çift meclisli ABD ya da Fransa modelleri tercih edilmeyecek. Ülkedeki yönetim süreçlerini hızlandırmak için tek meclisli bir yapı gündeme gelecek. Aynı zamanda tüm kesimleri temsil eden temsilcilerin eksiksiz bir şekilde bu mecliste yer alacağı barajsız bir seçim modeli hayata geçirilecek. Bu iki konu dışındaki teknik detayların Haziran seçimlerinden sonra netleşmesi bekleniyor.
Yargılamayı, Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi yapacak.
AK Parti’nin önerdiği Başkanlık sistemi birçok yönden ABD’deki modelden ayrılıyor.Başkan doğrudan halk tarafından 5 yıllığına seçilecek. Başkan olmak için 40 yaşında ve üniversite mezunu olma şartı korunacak. Bir kişi iki dönem başkanlık yapabilecek. Başkan, seçimler öncesinde başkan yardımcısını da halka açıklayacak.
Sistemde üniter yapı korunacak, tek parlamento olacak. Meclis’in milletvekili sayısı 550 olarak korunacak. Parlamento seçimleri ile başkanlık seçimi eş zamanlı 5 yılda bir yapılacak. Ancak “3 yılda bir parlamentonun yarısının yenilenmesi” formülü üzerinde de çalışılıyor. Bu durumda, yenilenecek üyeler kurayla belirlenecek.
Başkan Meclis’e değil sadece halka karşı sorumlu olacak. Bu nedenle güvenoyu ve gensoru uygulamaları kaldırılacak. Bu yolla başkan ve kabinenin düşürülmesi imkanı da olmayacak. Başkan kabinesini parlamento içinden seçmeyecek. Milletvekili olanlar bakan olamayacak.
Amerikan sistemin farklı olarak büyükelçi gibi üst düzey bürokratlar başkan tarafından atanacak. Meclis onayı aranmayacak.Bütçeyi başkan hazırlayacak, Meclis’in bütçeyi attırma ya da eksiltme yetkisi olacak.
Modele göre başkan, cumhurbaşkanının halen sahip olduğu yetkilerin yanı sıra bakanları da atayacak. Hükümetin olduğu gibi partinin yönetimi de başkana geçecek. Parti içinde başkan olduğu sürece partili kimliğinin sürebileceği, parti lideri olmayabileceği formülleri üzerinde de duruluyor.
Başkan, vatana ihanet gibi belli başlı bazı suçlardan yargılanabilecek. Yargılamayı Yüce Divan sıfatı ile Anayasa Mahkemesi yapacak. Başkanı, Yüce
Divan'a gönderme yetkisi ise Meclis'te olacak. Meclis, bu kararı nitelikli çoğunluk ile verecek. Başkan hakkında yargılama kararı verilmesi için 367 kabul oyu aranması planlanıyor.
Bu başkanlık modelinin Ürdün modeli ile çok benzer olduğu da konuşulan diğer bir görüş. Hatırlatalım Ürdün bir Krallık ve Kral tarafından yönetiliyor.
Aşağıda öngörülen sistemin ABD'den temelde farkı nedir bu verilmiştir?
1) ABD’de ya da başka bir yerde başkan meclisi fesh edemez. AKP’nin yaptığı taslakta edebilir.
2) Başkanlık sisteminde başkan kanun yapamaz. AKP’nin “Türk Tipi Başkanlık Sistemi” dediği taslakta başkan(KHK’lerle) yapabilir.
3) ABD’de bile Yüksek Yargı mensupları ve bazı üst düzey atamaları Senatonun onayına tabi, Senato oyladıktan sonra atamalar yürürlüğe giriyor. AKP’nin taslağında böyle bir onaya ihtiyaç görülmüyor. “Tek kişilik bir padişahlık” gibi algılanıyor bu durum.
4) Başkan yürütmeden biri olarak çok güç biriktirdiğinden, bu gücün bir miktarını yerel yönetimlere vererek, dengeyi sağlar. Türkiye’de düşünülen sistemde bu da yok.
5) Başkanlık Sisteminde kuvvetler ayrılığı kesin bir biçimde var ve bu demokrasinin teminatıdır. Başbakan kuvvetler ayrılığı yürütmeye engel diyerek itiraz ediyor, öte taraftan başkanlık istiyor; bu da manidar bir duruma işaret ediyor.
6) Başkanlık Sisteminde fren ve denge sistemleri var. Yani sistem hukuk mekanizmaları ve yetkililerin ve egemenliğin dayatılmasıyla frenlenip dengeleniyor ve de Senatonun denetimi ile regüle ediliyor. Türkiye’de öngörülen dengesiz ve frensiz başkanlık bizi demokrasiden uzaklaştırıp otokratizme götürebilir. Böyle bir tehlike var.
Her ne olursa olsun görünen o ki millet son kararını söyleyecek...
